Schotse keuken: fruited tea loaf (vruchtenbrood)

De Schotse fruited tea loaf is een gevuld vruchtenbrood met gedroogde zuidvruchten, dat vooral op koude (herfst- of winter-) dagen zeer populair is bij het ontbijt of tijdens de ‘tea-time’ (een ‘aangeklede’ theemaaltijd rond 4 of 6 uur ‘s middags). Soortgelijke baksels zijn overigens ook te vinden in Wales (bara brith of tea cake) en Ierland (barmbrack of in Oud-Iers báirin breac, hetgeen ‘gespikkeld brood’ – vanwege de krenten of rozijnen – betekent).

Het zijn heerlijke, cake-achtige broden, waarbij de vulling van gedroogde zuidvruchten, rozijnen en/of krenten vooraf in sterke thee is geweld. Een snee ervan, meestal ruim beboterd, is dan ook een voedzame traktatie, waar je weer even op verder kunt. Extra feestelijk wordt deze Schotse versie overigens door toevoeging van enkele scheuten Schotse whisky in de thee als extra smaakmaker; erg lekker (maar ook luxe) bij speciale gelegenheden!

Tea-time, een elitaire maaltijd?

Thee werd vanaf de invoer vanuit India in de 17^e eeuw langzaam maar zeker een steeds populairder warme drank op de Britse eilanden. Toch duurde het even, voordat – behalve de rijke elite – ook het gewone volk dagelijks van thee kon genieten. Maar hoe kwam het van thee tot tea-time en tot een maaltijd?

Tot ongeveer de 17^e eeuw kenden de inwoners van onder meer Schotland meestal maar twee maaltijden per dag: een zwaar ontbijt met brood, vlees en bier, en een stevig diner aan het eind van de dag (rond circa 8 uur ‘s avonds). Met zo’n lange tijd tussen de maaltijden, is het begrijpelijk dat men ‘s middags wat hongerig werd.

Het was de 7^e Hertogin van Bedford, Anna (1788-1861), die rond 1800 het gebruik van ‘s middags theedrinken (tea-time) met broodjes, koekjes, cake en andere lekkernijen introduceerde in haar elitaire kringen. Het was, wat de Lords en Ladies van die tijd betreft, een doorslaand succes. Menigeen nam de tea-time met kleine hapjes over en al gauw was een steeds uitgebreider wordende theemaaltijd van lekkernijen rond 4 of 5 uur ‘s middags een vast gegeven in de betere kringen.

Tea-time, extra maaltijd voor iedereen?

Voor de middenklasse en de lagere rangen in de bevolking was het vrijwel onmogelijk om zo vroeg in de middag een extra maaltijd in te lassen, omdat zij dan nog volop aan het werk waren. Zeker voor werknemers in bijvoorbeeld de industrie of de mijnen golden lange werktijden, waarin niet werd gepauzeerd.

Maar ook zij ontwikkelden uiteindelijk een tea-time maaltijd, zij het meestal een paar uur later, na werktijd, en niet met allerlei voor hen onbetaalbare lekkernijen, maar met gewoon brood en dagelijkse kost. De benaming van ‘having your tea’ voor het genieten van de avondmaaltijd rond 6 uur bestaat tot op de dag van vandaag nog steeds in onder meer Schotland.

Tea-time, low tea en high tea?

Traditioneel waren het de ‘upper classes’, die een ‘low tea’ of een ‘afternoon tea’ serveerden rond 4 of 5 uur ‘s middags. Hierbij werden dan vooral kleine hartige sandwiches en allerlei zoetigheden geserveerd.

Het waren juist de middenklasse en de lagere rangen in de bevolking, die van een ‘high tea’ genoten rond 6 of 7 uur ‘s avonds. Hier werd de thee begeleid door een meer substantiële maaltijd van hetgeen men kon betalen, zoals bijvoorbeeld aardappelen, groente, salades, wit of bruin brood, vlees, vis, kaas of pudding. De fruited tea loaf oftewel het vruchtenbrood werd vanwege de toch in vroeger tijden luxe (en dure) vulling van gedroogde zuidvruchten vooral met feest- of hoogtijdagen aan de ‘high tea’ toegevoegd.

De naam ‘low tea’ of ‘high tea’ was overigens oorspronkelijk afkomstig van de hoogte van de tafel, waarop een en ander werd geserveerd. De ‘low tea’ werd door de rijken namelijk vooral geserveerd op lage tafels in de (ontvangst-) salon, terwijl de ‘high tea’ door de gewone mensen werd gegeten aan de hoge eettafel in keuken of eetkamer.

Ingrediënten

250 gram gedroogde zuidvruchten
250 milliliter gekoelde sterke, zwarte thee
250 gram zelfrijzend bakmeel
125 gram donkerbruine basterdsuiker
1-2 eieren
1-2 theelepels speculaas- of koekkruiden
Citroen- of sinaasappelrasp
Snufje zout.

Verder nodig: een grote schaal met deksel (of een bord om af te dekken) een houten lepel of spatel, een mengkom, een handmixer met garden, een broodbakblik of een grote cakebakvorm, een invetkwastje, bakpapier.

Bereiding

Een dag van tevoren:

Snij de gedroogde zuidvruchten zo nodig in kleine stukjes en doe ze in de mengkom

Zet sterke, zwarte thee en giet deze over de gedroogde zuidvruchten in de mengkom

Roer alles goed door en laat de thee tenminste 4 uur, maar het liefst een hele nacht, intrekken

Dag van het bakken:

Verwarm de oven voor op 180 °C

Bekleed de bakvorm met bakpapier en vet de rest van de vorm – waar geen bakpapier zit – door middel van het invetkwastje in met wat boter

Neem de mengkom met de in thee gewelde zuidvruchten

Voeg er achtereenvolgens de donkerbruine basterdsuiker, de eieren, het zelfrijzend bakmeel en de speculaas- of koekkruiden aan toe

Roer met de mixer alles tot een glad beslag

De dikte van het beslag is belangrijk: het moet nog vloeibaar genoeg zijn, zoals lobbig geklopte slagroom, maar niet zo dun als melk

Is het beslag te dun, voeg dan nog wat zelfrijzend bakmeel en/of wat donkerbruine basterdsuiker toe; is het beslag te dik, voeg dan wat water of melk toe

Giet het beslag in de bakvorm en zet deze in de voorverwarmde oven

Bak het Schotse vruchtenbrood in circa 60 minuten op 180 °C af: het brood is gaar, wanneer een erin gestoken satéprikker of breinaald er droog uitkomt

Laat het Schotse vruchtenbrood enige tijd in de bakvorm afkoelen en opstijven, voordat je het uit de bakvorm stort

Snij het Schotse vruchtenbrood in plakken en besmeer met boter.

Variatie

Als gedroogde zuidvruchten kun je kiezen voor een combinatie van: rozijnen, krenten, cranberry’s, gedroogde abrikozen, dadels, vijgen, appels, peren en pruimen.

Neem een theesoort met zwarte theebladeren, zoals bijvoorbeeld Engelse melange, Darjeeling of Earl Grey, of één naar eigen keuze.

In plaats van zelfrijzend bakmeel, kun je ook gewone bloem gebruiken en er dan een zakje bakpoeder of een theelepel baking soda aan toevoegen.

Traditioneel wordt in dit Schotse fruited tea loaf altijd een donkere suiker gebruikt. Heb je die echter niet in huis, maar wel bijvoorbeeld lichtbruine of witte basterdsuiker, gebruik die dan gewoon; het eindresultaat zal lichter gekleurd, maar nog net zo lekker zijn.

Een typisch Schotse toevoeging voor een extra feestelijke Schotse fruited tea loaf is de toevoeging van een scheut (ongeveer 3-4 eetlepels) whisky aan de zwarte thee, waarin de gedroogde zuidvruchten worden geweld, of later aan het beslag. De typische whiskysmaak is erg lekker in het vruchtenbrood.